Солтүстік Қазақстан облысы, Тайынша ауданы, №2 Чкалов орта мектебі
«Зиянды заттарды тұтынудың алдын алу»
(көмекші құрал)
Тайынша – 2025жыл
Құрастырушы: СҚО,Тайынша ауданы, «№2 Чкалов орта мектебінің әлеуметтік педагогі Жиенбаева Гулзат Кубейсиновна, тел: 87086092762
Арнайы көмекші құрал дидактикалық әдістеме ретінде зиянды заттарды тұтынудың алдын алу, оқушылардың осы әдеттерден аулақ болу жолдары мен әдістері жинақталған.. Зиянды заттардың түрлері мен олармен күресу мен алдын алу жолдары барынша ашылған. Арнайы жұмыс түрлері мен тапсырмалар, саулнамалар үлгілері берілген.Бұл жұмыстың мақсаты адамның денсаулығын сақтап қалу, аурулардың алдын алу, әсіресе кәсіби аурулар мен улануларды.Зиянды заттардың қоршаған ортаға зиянды әсерін төмендету. Бұл су, ауа және топырақтың ластануын болдырмауға, табиғаттың тазалығын сақтауға ықпал етеді. Зиянды заттарды басқару мен бақылау саласында заңдар мен нормативтік актілерге сәйкес жұмыстарды жүргізу. Осы нәтижелердің барлығы зиянды заттардың алдын алу жұмыстарының тиімділігін қамтамасыз етеді және оларды жүзеге асыру үшін тиісті шаралар қабылдануы керек.
Кіріспе
Темекі тарту неғұрлым кен тараған зиянды әдеттердің бірі. Ол жасөспірімдердің бойында, көбіне өздерінің “есейгендігін” көрсетіп, ересектерге еліктеуінен туады. Темекінің құрамындағы негізгі әсер етуші зат – никотиннің шамалы қоздырушы әсері. Темекі тарту жүрек тамыр жүйесінің тыныс алу және ас қорыту мүшелерінің ауруға шалдығу, қатерлі ісіктің пайда болу қауіпін тудырады.
Кәмелеттік жасқа толмағандар мен жастар арасында есірткіні қолданудың етек алуы ерекше аландау туғызуда. Ұлтымызды аландатып, ұрпақты, адамдарды кісілік қасиеттен айыратын тажал дертке қарсы күрес отбасынан, мектептен және саналы әр азаматтың өз жүрек түбінен шығуы тиіс. Сондай-ақ алкоголь — күллі әлемге таралған ертеден келе жаткан есірткі. Біздің коғамда алкоголь қалыпты өмірдің бір бөлігі сияқты. Бірақ ол қалыпты ма? Алкоголь әдетте қанға араласады, одан ары миға шабады.
Алкоголь жеке тұлғаны жойып қана қоймайды, сонымен қатар оның айналасындағы адамдарға — отбасына, достарына әсер етеді. Есірткімен, нашақорлықпен бүгінгі таңда дүние жүзі болып күресуде. Жасөспірімдер жақсыға да, жаманға да тез еліктегіш, сондықтан бүгінгі тәрбие жұмысы осы қатерлі дерт туралы, одан сақтану, алдын алу шараларының бірі.
Негізгі бөлім
Зиянды заттардың алдын алу бойынша әдістемелік кітапшаның маңызы өте үлкен, өйткені ол қоғамда зиянды әдеттер мен заттардың таралуын болдырмау және салауатты өмір салтын қалыптастыру мақсатында маңызды ақпарат береді. Мұндай кітапшалар, әсіресе мектептерде, оқу орындарында, жастар орталарында және қоғамда жалпы ақпараттандыру жұмыстарын жүргізу үшін қажет. Төменде зиянды заттардың алдын алу бойынша әдістемелік кітапшаның маңыздылығына бірнеше аспектілер келтірілген:
1. Ақпараттық және білім беру құралы
Әдістемелік кітапша оқушыларға, жастарға және ересектерге зиянды заттардың, оның ішінде темекі, алкоголь, есірткі және психоактивті заттардың зияны туралы жан-жақты мәлімет береді. Бұл ақпарат оқушыларға және қоғамға денсаулықты сақтау туралы дұрыс шешім қабылдауға көмектеседі.
Білім беру: Кітапша зиянды әдеттердің денсаулыққа әсерін түсінуге мүмкіндік береді.
Дәлелдер мен статистика: Мұндай кітапшалар нақты деректер мен статистикалық мәліметтер арқылы зиянды заттардың таралуы мен оның зардаптарын дәлелдейді.
2. Алдын алу шараларын ұсыну
Әдістемелік кітапшалар алдын алу шараларын ұсынады, мысалы:
Салауатты өмір салтын насихаттау: Жастар мен ересектерге дұрыс тамақтану, физикалық белсенділік және психологиялық денсаулықты сақтау жолдарын көрсетеді.
Қолдау көрсету және кеңес беру: Кітапша зиянды әдеттерден арылу үшін көмек алуға болатын мекемелер мен мамандар туралы ақпарат береді.
Қоғамдық шаралар: Мектептер мен қоғам орталарында зиянды әдеттермен күрес жүргізуге арналған шараларды ұйымдастыру жөнінде әдістемелер ұсынады.
3. Мектептер мен жастар ұйымдары үшін әдістемелік көмек
Әдістемелік кітапша мұғалімдерге, тәрбиешілерге және қоғамдық ұйым қызметкерлеріне зиянды заттардың алдын алу бойынша оқу-тәрбие жұмыстарының мазмұнын тиімді ұйымдастыруға көмектеседі. Ол әртүрлі сабақтар, тренингтер мен семинарлар өткізу үшін практикалық әдістер мен тапсырмаларды қамтиды.
Сабақ жүргізу әдістемесі: Мектептер мен оқу орындарында оқу бағдарламасын толықтыратын материалдар ұсынады.
Тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру: Тәрбие сағаттары мен түрлі іс-шараларды ұйымдастыруға арналған нұсқаулар мен кеңестер береді.
4. Қоғамдық жауапкершілікті арттыру
Әдістемелік кітапша қоғамды зиянды әдеттерден сақтандыру үшін бірігуге шақырады. Ол жастардың ғана емес, сонымен қатар ата-аналар мен мұғалімдердің де осы мәселеге қатысты жауапкершілігін арттыруға ықпал етеді.
Отбасылық қолдау: Ата-аналар мен отбасы мүшелерінің зиянды заттардан аулақ болу үшін балаларымен бірлесе жұмыс істеуіне көмектеседі.
Қоғамдық қолдау: Қоғамдық ұйымдар мен мемлекеттік мекемелердің зиянды заттармен күресудегі рөлін нығайтады.
5. Қиын жағдайларды басқару дағдыларын дамыту
Кітапша оқушылар мен жастарға қиын жағдайларда зиянды заттардың әсерінен бас тарту, достар мен орта әсеріне төтеп беру үшін дағдыларды дамытуға мүмкіндік береді. Ол өздігінен шешім қабылдау қабілетін арттырып, әрбір жеке адамның жауапкершілігін күшейтеді.
Қиын жағдайларға дайындық: Әдістемелік кітапша зиянды заттармен кездескен кезде қалай әрекет ету қажеттігін үйретеді.
Жеке және топтық дағдыларды дамыту: Жастарды өзара қолдау мен көмек көрсетуге, топтық жұмыстарда зиянды әдеттермен күресуге тартуға шақырады.
6. Құқықтық аспектілерді түсіндіру
Зиянды заттарды пайдалану және тарату көбінесе құқық бұзушылықтарға әкеледі. Әдістемелік кітапша осындай құқықтық мәселелерді түсіндіріп, заңды бұзудың салдарын, жазаны және құқықтық қорғауды ұсынады. Бұл оқушыларға заңды бұзудан аулақ болуға мүмкіндік береді.
Құқықтық тәрбие: Зиянды заттардың заңсыз айналымы мен оның салдарлары туралы түсінік береді.
Құқықтық жауапкершілік: Темекі, алкоголь немесе есірткі қолдану мен таратуға қатысты құқықтық санкцияларды түсіндіреді.
Зиянды әдеттердің алдын алу жұмыстарын жүргізудің маңызы өте үлкен. Бұл жұмыстардың негізгі мақсаты — адамдарды зиянды әдеттерден (темекі шегу, алкоголь, есірткі қолдану, дұрыс тамақтанбау және т.б.) қорғау, олардың денсаулығына зиян келтірмеу, қоғамда әлеуметтік және психологиялық мәселелердің алдын алу болып табылады. Оның маңызы бірнеше аспектілерде көрінеді:
Денсаулық сақтау: Зиянды әдеттерден бас тарту немесе оларды алдын алу арқылы адам өзінің денсаулығын сақтайды. Мұндай әдеттер, әсіресе, жүрек-қан тамырлары аурулары, өкпе аурулары, қатерлі ісіктер сияқты ауыр аурулардың пайда болуына себепші болуы мүмкін.
Әлеуметтік қауіпсіздік: Зиянды әдеттер қоғамға теріс әсер етуі мүмкін, мысалы, есірткі немесе алкогольдің артық қолданылуы қылмыс жасау, тұрмыстық зорлық-зомбылық немесе әлеуметтік ахуалдың нашарлауына әкелуі мүмкін. Алдын алу жұмыстары мұндай мәселелерді болдырмауға көмектеседі.
Экономикалық пайда: Зиянды әдеттермен күресу — ұзақ мерзімді перспективада денсаулық сақтау жүйесінің ауыртпалығын жеңілдетеді, сонымен қатар еңбекке қабілеттілікті сақтап, экономикалық шығындарды азайтады.
Психологиялық жақсару: Зиянды әдеттер адамның психологиялық жағдайына теріс әсер етуі мүмкін. Оларды алдын алу немесе өзгерту психологиялық күйді жақсартуға, стресс деңгейін төмендетуге ықпал етеді.
Болашақ ұрпаққа әсері: Зиянды әдеттермен күресу болашақ ұрпақтың денсаулығына да оң әсерін тигізеді. Әдеттер мен өмір сүру салты ұрпақтан ұрпаққа берілуі мүмкін, сондықтан бұл мәселеге ерте көңіл бөлген жөн.
Негізі зиянды әдеттердің алдын алу адам денсаулығына, қоғамға, экономикаға және болашақ ұрпаққа үлкен пайда әкеледі.
Оқушыларға зиянды әдеттердің алдын алу жұмыстарын жүргізудің бірнеше тиімді түрлері бар. Бұл жұмыстардың басты мақсаты — жастарды зиянды әдеттерден сақтап, олардың өмір салтын дұрыс қалыптастыру. Оқушыларға арналған алдын алу шаралары төмендегідей болуы мүмкін:
1. Ағарту және білім беру
Дәрістер мен лекциялар: Зиянды әдеттер туралы ақпарат беру үшін мектепте мамандар, дәрігерлер немесе психологтар арқылы дәрістер мен лекциялар ұйымдастыру. Бұл дәрістерде темекі шегу, алкоголь және есірткі қолдану сияқты әдеттердің денсаулыққа әсері түсіндіріліп, олардың салдары туралы мәлімет беріледі.
Плакаттар мен буклеттер: Мектептерде түрлі ақпараттық материалдар, плакаттар, буклеттер тарату арқылы оқушыларды зиянды әдеттерден сақтандыруға болады.
Мектеп газет-журналдары: Оқушылар өз ойларын білдіретін мақалалар жазып, зиянды әдеттердің алдын алу мәселелері туралы білім беру жұмыстарын жүргізу.
2. Психологиялық қолдау
Психологиялық тренингтер: Оқушылардың психологиялық деңгейін көтеру, өз-өзіне сенімділігін арттыру мақсатында тренингтер ұйымдастыру. Бұл арқылы жастардың стресспен күресуге және зиянды әдеттерге әуестенбеуге қабілеті арттырылады.
Консультациялар мен кеңестер: Психологтар мен әлеуметтік педагогтар оқушыларға кеңес беріп, оларға психологиялық қолдау көрсетеді, жеке мәселелерін шешуде көмек көрсетеді.
3. Спорттық және мәдени іс-шаралар
Спортық жарыстар: Оқушыларды дене шынықтыруға қызықтыру, спорттық жарыстар ұйымдастыру арқылы салауатты өмір салтын насихаттау. Спортпен айналысу — зиянды әдеттерден аулақ болудың бір жолы.
Денсаулық күндері мен фестивальдар: Мектепте немесе қалалық деңгейде денсаулық күні мен фестивальдар өткізу, онда спорттық, мәдени және шығармашылық іс-шаралар ұйымдастыру арқылы салауатты өмір салтын насихаттау.
4. Қоғамдық жұмыстар және рөлдік ойындар
Рөлдік ойындар: Оқушылардың зиянды әдеттер туралы түсініктерін дамыту үшін рөлдік ойындар мен ситуациялық тапсырмалар ұйымдастыру. Бұл ойындар арқылы оқушылар өмірде қиын жағдайларға тап болғанда қалай дұрыс әрекет ету керектігін үйренеді.
Қоғамдық жобалар мен еріктілік: Оқушыларды қоғамдық пайдалы жұмыстарға тарту, еріктілікке шақыру. Бұл оларға жауапкершілікті сезініп, өзінің өмірінде дұрыс таңдау жасауға көмектеседі.
5. Отбасылық жұмыс
Ата-аналармен жұмыс: Оқушылардың зиянды әдеттерден сақтануында отбасының рөлі үлкен. Ата-аналарға арналған тренингтер, семинарлар ұйымдастырып, оларға балаларына дұрыс тәрбие беру, салауатты өмір салтын насихаттау әдістерін үйрету.
Ата-аналар мен мұғалімдер арасындағы ынтымақтастық: Оқушылардың денсаулығын қорғау үшін мектеп пен отбасы арасында тығыз байланыс орнату.
6. Мотивациялық жұмыстар
Өзгеріс хикаялары: Темекі шегу, алкоголь немесе есірткі пайдаланудың зияны туралы шынайы хикаяларды оқу немесе тыңдау. Оқушыларды зиянды әдеттерден аулақ болуға ынталандыратын нақты өмірден алынған оқиғалар үлкен әсер қалдыруы мүмкін.
Марапаттау жүйесі: Оқушыларды дұрыс өмір сүру стиліне ынталандыру үшін марапаттар, сертификаттар, дипломдар беру.
7. Медиа және интернет ресурстары
Әлеуметтік желілер мен блогтар: Оқушыларға арналған салауатты өмір салты туралы ақпарат тарату мақсатында әлеуметтік желілерде арнайы топтар мен блогтар құру.
Видеороликтер мен мультфильмдер: Зиянды әдеттердің салдары туралы түсіндірме видеолар немесе анимациялық фильмдер көрсету. Бұл әдіс әсіресе жасөспірімдер үшін тиімді болуы мүмкін.
8. Салауатты өмір салтын насихаттау
Дұрыс тамақтану мен дене шынықтыру: Оқушыларды дұрыс тамақтану мен дене шынықтыруға бағыттау. Мектептерде денсаулық сақтау, дұрыс тамақтану бойынша дәрістер мен семинарлар өткізу.
Құндылықтарды қалыптастыру: Оқушыларға өзін-өзі құрметтеу, дұрыс таңдау жасау, өмірдің маңызды құндылықтарын түсіндіру.
Осы әдістерді қолдана отырып, оқушылардың зиянды әдеттерге қарсы тұруына ықпал етуге болады. Әрқайсысы өзара үйлесімде қолданылғанда, олар тиімдірек нәтиже бере
Зиянды заттардың алдын алу жұмыстары қоғамның денсаулығын сақтау үшін маңызды. Бұл заттар адамның физикалық және психикалық жағдайына теріс әсер ететін, әсіресе жасөспірімдер арасында кеңінен таралған әдеттер болып табылады. Оларға темекі, алкоголь, есірткі және басқа да зиянды химиялық заттар жатады. Төменде зиянды заттардың алдын алу бойынша негізгі мәліметтер келтірілген.
1. Темекі шегудің алдын алу
Темекінің зиянды әсері: Темекі шегу денсаулыққа өте қауіпті, себебі ол жүрек ауруларына, өкпе ауруларына, қатерлі ісіктерге, әсіресе өкпе рагының пайда болуына әкеледі. Сонымен қатар, пассивті темекі шегу де зиянды, себебі ол да басқа адамдардың денсаулығына кері әсерін тигізеді.
Алдын алу шаралары:
Мектептерде және қоғамдық орындарда темекі шегуге тыйым салу.
Темекі шегудің зияндарын түсіндіретін ақпараттық шаралар мен тренингтер өткізу.
Ата-аналармен жұмыс жүргізу, оларды балаларына темекі шегудің зияны туралы үнемі ақпарат беруге шақыру.
Темекіге қарсы жарнамалар мен бейнемазмұндар арқылы қоғамдық сананы өзгерту.
2. Алкогольдің алдын алу
Алкогольдің зияны: Алкоголь адам ағзасына тікелей әсер етеді. Ол жүйке жүйесін бұзады, бауыр мен жүрек ауруларын тудырады, сондай-ақ психологиялық және әлеуметтік мәселелерге себеп болуы мүмкін. Алкогольдің артық мөлшерде қолданылуы адамның өмірін қысқартады.
Алдын алу шаралары:
Алкогольдің жасөспірімдерге таралуына қарсы шаралар. Оларға алкогольдің зиянды әсерін түсіндіру. Ата-аналармен және қоғаммен бірігіп жұмыс жасау, алкогольдің жастар арасындағы таралуын болдырмау.
Оқушылар үшін арнайы дәрістер мен тренингтер өткізу, сондай-ақ зиянды әдеттерден аулақ болу үшін спорт пен мәдени шараларға тарту.
3. Есірткі қолданудың алдын алу
Есірткідің зияны: Есірткі адам ағзасын бұзады, жүйке жүйесіне, жүрекке, бауыр мен бүйрекке қатты әсер етеді. Оның нәтижесінде психикалық және физикалық тәуелділік пайда болады. Есірткі пайдалану көптеген әлеуметтік мәселелерге, қылмысқа, тұлғалық деградацияға алып келеді.
Алдын алу шаралары:
Есірткіге қарсы ақпараттық шаралар өткізу, оқушыларға және студенттерге есірткінің зиянын түсіндіру.
Жасөспірімдер арасында есірткі қолданудың алдын алу үшін әртүрлі спорттық және мәдени шаралар ұйымдастыру.
Есірткіге тәуелділіктен зардап шеккен адамдармен кездесулер өткізу, олардың өмірлеріндегі өзгерістер туралы нақты мысалдар арқылы ақпарат беру.
Құқық қорғау органдары мен білім беру мекемелерімен бірлесіп есірткі саудасының алдын алу.
4. Психоактивті заттар мен химиялық қоспалар
Психоактивті заттар: Бұл химиялық қосылыстар адам миының жұмысын уақытша өзгерту арқылы психологиялық әсер етеді. Оларға марихуана, кокаин, амфетаминдер және басқа да химиялық заттар кіреді.
Зиянды әсерлері: Психоактивті заттар адамның ойлау қабілетін төмендетеді, мінез-құлқына өзгерістер енгізеді, сонымен қатар психикалық ауытқулар мен денсаулық проблемаларына әкелуі мүмкін.
Алдын алу шаралары:
Психоактивті заттардың пайда болуына қарсы ақпараттық кампаниялар мен ағарту жұмыстарын жүргізу.
Оқушыларды спорт, музыка, өнер, шығармашылық жұмыстар арқылы зиянды заттарға тәуелділіктен сақтандыру.
Қоғамдық жұмыстар мен жастарды бағыттау шараларын ұйымдастыру, оларды нашақорлықтан сақтандыру үшін әлеуметтендіру.
5. Тамақтану мен химиялық қоспалардың алдын алу
Қоспалар мен жасанды тағамдар: Қазіргі кезде өңделген тағамдар мен қоспалар көп қолданылады, олар адамның ағзасына теріс әсер етуі мүмкін. Зиянды қоспалар мен консерванттар денсаулыққа, соның ішінде жүрек-қан тамырлары аурулары мен рак ауруларына себеп болуы мүмкін.
Алдын алу шаралары:
Оқушыларды дұрыс тамақтану, әсіресе табиғи өнімдерді тұтынуға бағыттау.
Мектепте салауатты тамақтану жүйесін енгізу, майлы және қантты тағамдардан бас тартуға шақыру. Қоғамдық денсаулық сақтау бағдарламаларын әзірлеу, зиянды қоспалардан аулақ болу үшін халықты ақпараттандыру.
6. Қоғамдық профилактика және заңнама
Құқықтық шаралар: Зиянды заттардың таралуын болдырмау үшін тиісті заңдар мен нормативтік актілерді енгізу. Мысалы, есірткі және алкоголь саудасымен күрес, темекі шегуге қатысты шектеулер.
Қоғамдық мониторинг: Қоғамдағы зиянды әдеттермен күресуге бағытталған мониторингтік жүйелерді дамыту. Бұл жүйелер арқылы зиянды әдеттердің таралуын бақылап, алдын алу шараларын тиімді жүргізу мүмкін болады.
Зиянды заттардың зардабы қандай?
Зиянды заттардың тұтынуы адамның денсаулығына, психологиясына және қоғамға теріс әсер етуі мүмкін. Мұндай заттарға темекі, алкоголь, есірткі, психоактивті заттар, сондай-ақ химиялық қоспалар мен өңделген тағамдар жатады. Олардың тұтынуы әр түрлі зардаптарға әкеліп соғады. Төменде зиянды заттардың тұтынуының негізгі зардаптары туралы айтылған:
1. Денсаулыққа әсері
Жүрек-қан тамырлары аурулары: Темекі шегу, алкогольді шамадан тыс тұтыну және есірткі қолдану жүрек ауруларына, инсульт пен инфарктқа әкелуі мүмкін. Темекі түтінінде канцерогендер мен токсиндер болғандықтан, ол қан тамырларын зақымдайды, жүрекке жүктеме түсіреді.
Өкпе аурулары: Темекі шегу, әсіресе ұзақ уақыт бойы, өкпеге зиян келтіреді. Темекі шегушілерде өкпе обыры, созылмалы бронхит, эмфизема сияқты аурулар жиі кездеседі.
Қатерлі ісіктер: Темекі мен алкоголь, әсіресе есірткілер қатерлі ісіктердің (өкпе, бауыр, асқазан, сүт безі, ауыз қуысын және тағы басқа) пайда болуына себепші болады. Бұл заттар ДНҚ-ға зақым келтіріп, клеткалардың бақыланбай көбеюіне әкеледі.
Бауыр мен бүйрек аурулары: Алкоголь мен есірткі бауыр мен бүйректің қызметін бұзады, оларды уландырады және бауыр циррозы, бүйрек жетіспеушілігі сияқты ауруларды тудырады.
Иммунитеттің төмендеуі: Зиянды заттар иммун жүйесін әлсіретеді, бұл адамның түрлі инфекциялар мен ауруларға қарсы тұру қабілетін төмендетеді.
2. Психологиялық және нейропсихиатриялық зардаптар
Психикалық аурулар: Алкоголь, есірткі және психоактивті заттар жүйке жүйесін бұзады, психикалық ауытқуларға, депрессияға, мазасыздыққа және басқа да психологиялық проблемаларға әкелуі мүмкін.
Психологиялық тәуелділік: Есірткі және алкоголь тұтынуы жүйелі түрде психологиялық тәуелділікті туғызады, бұл адамды үздіксіз сол заттарға тәуелді етеді. Психологиялық тәуелділік адамның саналы шешім қабылдау қабілетін бұзады.
Жадтың және ойлау қабілетінің төмендеуі: Есірткі және алкоголь ми жасушаларының қызметін бұзады, бұл адамның есте сақтау қабілеті мен ойлау жүйесіне теріс әсер етеді. Тұрақты түрде зиянды заттар қолдану ақыл-ойдың төмендеуіне әкелуі мүмкін.
3. Әлеуметтік және қаржылық зардаптар
Әлеуметтік изоляция: Зиянды заттарды пайдалану адамды қоғамнан оқшауландырады. Бұл оның отбасымен, достарымен және әріптестерімен қарым-қатынасын нашарлатады, әлеуметтік мәртебесін төмендетеді.
Құқықтық мәселелер: Алкоголь мен есірткі тұтыну заңға қайшы әрекеттерге алып келуі мүмкін. Бұл қылмыстық әрекеттерге, құқық бұзушылықтарға, мас күйінде көлік жүргізу немесе есірткі сатумен айналысу сияқты заңсыз іс-әрекеттерге жол ашады.
Қаржылық шығындар: Зиянды заттарды тұтыну үнемі қаржылық қиындықтарға әкеледі. Алкоголь, темекі және есірткі — өте қымбат заттар, бұл қаржылық ресурстардың үлкен бөлігін тұтынуға әкеліп соғады. Бұдан басқа, осы заттарды қолданудың денсаулыққа зиян келтіретін салдары медицина қызметтерін пайдалануға мәжбүр етеді, бұл қосымша шығындарды тудырады.
4. Жұмыс және оқудағы қиындықтар
Өнімділіктің төмендеуі: Зиянды заттардың әсерінен адамның жұмысқа қабілеті төмендейді. Алкоголь мен есірткі, әсіресе жаман әсер қалдырады, бұл адамның еңбек өнімділігін төмендетеді, оның жұмысты жақсы орындауына кедергі келтіреді.
Білім алу процесіндегі қиындықтар: Оқушылар мен студенттер арасында алкоголь мен темекіге тәуелділік оқу үлгерімінің нашарлауына, ойлау қабілетінің төмендеуіне, ұйқының бұзылуына және шоғырланудың қиындауына әкелуі мүмкін.
Жұмыстан босату: Зиянды заттар қолданатын адамдар жұмыс орнында тәртіп бұзу, уақытында жұмысқа келмеу, жауапкершілікті мойындамау сияқты мәселелерге ұшырайды, бұл жұмыстан босатуға әкелуі мүмкін.
5. Қоршаған ортаға әсері
Қоршаған ортаға ластану: Темекі қалдықтары, алкоголь бөтелкелері және есірткілерді пайдаланудың қалдықтары қоршаған ортаға теріс әсер етеді. Бұл экологиялық зиянды арттырады.
Әлеуметтік проблемалар: Зиянды заттарды қолдану әлеуметтік шиеленістерге, отбасындағы жанжалдарға, тұрмыстық зорлық-зомбылыққа себеп болуы мүмкін. Мұның бәрі қоғамның әлеуметтік жағдайына кері әсер етеді.
ҚОРЫТЫНДЫ
Зиянды заттардың тұтынуы адамның денсаулығына ғана емес, қоғам мен қоршаған ортаға да теріс әсерін тигізеді. Алкоголь, темекі, есірткі сияқты заттар физикалық және психологиялық ауытқуларға, әлеуметтік оқшаулануға және қаржылық қиындықтарға әкеледі. Зиянды заттардың адам ағзасына әсері өте теріс және әртүрлі салдарға алып келеді. Бұл заттар денсаулықты бұзуға, психикалық жағдайды нашарлатуға және әлеуметтік, қаржылық қиындықтарға әкеледі. Темекі, алкоголь, есірткі және психоактивті заттар сияқты зиянды әдеттер ұзақ мерзімді пайдалану арқылы көптеген ауыр аурулар мен ауытқуларға себеп болады. Зиянды заттардың тұтынуы адам ағзасына теріс әсер етіп, көптеген денсаулық мәселелерін туғызады. Бұдан бөлек, олар психикалық жағдайды, әлеуметтік қатынастарды және қаржылық жағдайды да нашарлатады. Алкоголь, темекі мен есірткі сияқты заттар адам өмірінің сапасын төмендетіп, қоғамдағы өмір сүру деңгейін нашарлатады. Бұл мәселені болдырмау үшін алдын алу шаралары, қоғамдық ағарту жұмыстарын жүргізу және жастарды салауатты өмір салтына үйрету маңызды.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
- Ә.С. Субханбердина «Есірткі –қазіргі заман кеселі» Алматы қ. «Ғылым» баспасы 2012 жыл
- ҚР Нашақорлықпеен ауратын адамдарды медициналық-әлеуметтік оңалту туралы Заңы.
- ҚР Қылмыстық Кодексі «Алматы» 2017ж
- Неменко Б.А. Оспанова Г.К Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы(Оқулық).- Алматы 2002.344б.
- Кучма В.Р. Гигиена детей и подростков., М., Медицина, 2004